سرویس تحلیل شانا - در پی پیشنهاد رئیس قوه قضاییه به رهبر معظم انقلاب مبنی بر موافقت با عفو و تخفیف مجازات جمع قابل توجهی از متهمان و محکومان حوادث اخیر و همچنین محکومان دادگاه‌های عمومی و انقلاب و سازمان قضایی نیروهای مسلح، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای(مدظله‌العالی) با این پیشنهاد موافقت کردند. این عفو که موجب مختومه اعلام شدن پرونده این دست از متهمان و محکومان نیز خواهد شد، واکنش‌های بسیاری را به دنبال داشت؛ در این گزارش ضمن بررسی واکنش‌ها به این عفو به تأثیرات اجتماعی – سیاسی آن پرداخته خواهد شد.
علت و شروط عفو
حجت‌الاسلام والمسلمین اژه‌ای در درخواست خود علت را تأثیرپذیری بسیاری متهمان از تبلیغات دشمن دانستند که اکنون تعداد قابل توجهی از آنان بعد از برملا شدن نقشه دشمنان خارجی و جریان‌های ضد انقلاب و ضد مردمی با اظهار پشیمانی و ندامت تقاضای بخشش دارند.
شرایط در نظر گرفته شده برای مشمولان این عفو عبارت است از: ۱) عدم ارتکاب جاسوسی به نفع اجانب؛ ۲) عدم ارتباط مستقیم با عوامل سرویس‌های اطلاعاتی خارجی؛ ۳) عدم ارتکاب قتل و جرح عمدی؛ ۴) عدم ارتکاب تخریب و احراق تاسیسات دولتی و نظامی و عمومی و ۵) نداشتن شاکی یا مدعی خصوصی.
واکنش‌ها به عفو
عفو گسترده محکومان و متهمان اغتشاشات اخیر با واکنش‌های بسیاری در میان رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی همراه بود و افراد با سلایق مختلف سیاسی این عفو را امری مهم دانستند که در ادامه به برخی از این واکنش‌ها اشاره می‌شود:
عباس عبدی، فعال اصلاح‌طلب: از این اقدام باید استقبال کرد، شاید از محدود تصمیماتی است که اگر به شکل‌های دیگری تداوم یابد، می‌تواند از تشدید مخاصمات موجود جلوگیری کند. به نظر می‌رسد که این عفو را باید متوجه رویکرد ریاست دستگاه قضایی دانست ... این عفو حتی اگر محدود به افراد عادی و ناشناخته شود از این جهت مطلوب است که اقدامی در جهت نفی ناراضی‌تراشی و تبدیل مردم عادی به افراد زندان رفته با سابقه زندان و در اسناد رسمی دارای سوءپیشینه است که هیچگاه نتوانند از این قالب بیرون بیایند.
علی مطهری، نماینده ادوار مجلس شورای اسلامی: این اقدام فرصت خوبی است تا بسیاری از کدورت‌ها که پیش آمده است، از بین برود. عفو رهبری فرصت خوبی برای آشتی ملی است. با این‌که کشور در آرامش است، اینترنشنال و بی‌بی‌سی هنوز هم سعی می‌کنند که تحریکات خود را ادامه دهند اما این عفو عمومی آنها را خلع سلاح کرده و زمینه تحریک آنها را تا حد زیادی از بین می‌برد ... خود جوانان هم متوجه شدند بیش از حد احساساتی شده‌اند.
مجید انصاری: این خبر خوشحال کننده‌ای است ... از همان ابتدا درخواست بسیاری از فعالان سیاسی و اجتماعی این بود که تا آنجایی که امکان دارد مسئولان نظام با این اعتراضات با سعه صدر و بردباری برخورد کنند و تا حد امکان از صدور محکومیت برای معترضین خودداری شود. احیانا اگر جرمی اتفاق افتاده است باز هم سعی کنند که نهایت تخفیف را در مورد مجرمان اعمال کنند. زندانی شدن افراد مشکلاتی را برای خود آنها و خانواده‌های‌شان ایجاد می‌کند و فضای مطلوبی در جامعه ایجاد نخواهد کرد. دستور اخیر رهبری می‌تواند فضای اجتماعی آرامتری را در کشور ایجاد کند... از قوه قضائیه به خاطر این پیشنهاد و موافقت رهبری با آن تشکر می‌کنیم و امیدوارم این موضوع سرآغاز الفت و همبستگی بیشتر در کشور شود.
مبانی عفو در گفتمان انقلاب اسلامی
ریشه‌ها و مبانی عفو عمومی اعلام شده را می‌توانیم به وضوح در گفتمان انقلاب اسلامی بجوییم؛ بهترین وصف این مبنا را می‌توانیم در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی روئیت کنیم، آنجا که رهبری معظم انقلاب بر «مروت انقلابی» دست گذاشته و نگاشته‌اند: «انقلاب اسلامی ملّت ایران، قدرتمند امّا مهربان و باگذشت و حتّی مظلوم بوده است ... این انقلاب از آغاز تا امروز نه بی‌رحم و خون‌ریز بوده و نه منفعل و مردّد. با صراحت و شجاعت در برابر زورگویان و گردنکشان ایستاده و از مظلومان و مستضعفان دفاع کرده است. این جوانمردی و مروّت انقلابی، این صداقت و صراحت و اقتدار ... مایه‌ی سربلندی ایران و ایرانی است، و همواره چنین باد.»
«مروت انقلابی» که اکنون می‌توان عفو عمومی محکومان و متهمان اخیر را بر مدار آن دید، خصلتی ذاتی برای انقلاب اسلامی است که اگر با انقلاب‌های دیگر در دنیا همچون انقلاب شوروی و فرانسه که با خونریزی‌های عظیم و سفاکی‌های عجیب خود را تثبیت کردند، مقایسه کنیم، برجسته‌تر می‌شود.
«مروت انقلابی» از همان ابتدای پیروزی انقلاب و نحوه برخورد امام خمینی(ره) با نهضت آزادی، بنی‌صدر، آیت‌الله منتظری، مارکسیست‌ها و مجاهدین خلق تا زمانی که علیه مردم ایران توطئه نکرده و دست به جنایت نزده بودند و حتی برخی از عوامل دستگاه سلطنت که مستقیماً در جنایات علیه مردم دست نداشتند، قابل مصداق‌یابی است؛ به عنوان مثال حجت‌الاسلام روحانی، رئیس بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی، در مصاحبه‌ای با روزنامه جوان مورخ مرداد ۱۳۹۸ بیان داشته‌اند: «رأفت انقلاب تا آنجا بود که یکی از شکنجه‌گران ساواک به اسم کمالی (اسم اصلی‌اش اگر اشتباه نکنم کمانگر بود) آمد و درخواست حقوق کرد.» ایشان همچنین در خاطره‌ای دیگر آورده‌اند: «در روز هفت تیر که بیش از ۷۲ تن از بهترین نیروهای این نظام از دست رفتند امام (ره) به حاج‌احمدآقا می‌گوید زنگ بزن به زندان اوین و به آقای محمدی گیلانی بگو که امروز دادگاهی برای منافقینی که در زندان در حال محاکمه هستند برگزار نشود؛ خیلی حرف است! امام (ره)، چون احتمال دادند ناراحتی و عصبانیت قاضی و دستگاه قضایی در رأی‌های صادر شده، تأثیر بگذارد، گفتند فعلاً دادگاه‌ها را متوقف کنید.»
تأثیرات اجتماعی – سیاسی عفو
عفو گسترده محکومان و متهمان اغتشاشات اخیر پیامدهایی اجتماعی – سیاسی داشت که در ادامه بدان‌ها خواهیم پرداخت:
۱) اقتدار و تثبیت نظام در عین رأفت
عفو عمومی را می‌توان آخرین میخ بر تابوت توطئه‌های اخیر دشمنان و عملیات روانی آنان دانست. این عفو نشان می‌دهد نظام اسلامی، دشمن را در توطئه اخیر به زانو درآورده و امنیت اجتماعی را تأمین نموده فلذا با اقتدار پس از دستگیری به میدان آمده‌ها، خرابکاران و توطئه‌گران را از فریب‌خورده‌ها تفکیک کرده و دست به آزادسازی و عفو متهمان و محکومان، آن هم در سالروز پیروزی انقلاب اسلامی، زده است.
۲) تثبیت نگاه پدرانه رهبر انقلاب
رسانه‌های بیگانه به دنبال آن بودند تا برخی از خشونت‌های سلیقه‌ای و جست و گریخته را دائماً به سمت رهبری نظام سوق دهند و این رفتارها را مطابق خواست ایشان جا بیندازند؛ اما این فرمان نشان داد، رهبر معظم انقلاب همان‌طور که خود می‌فرمایند همه ملت ایران را دوست داشته و نگاهی پدرانه، مهربانانه و رئوفانه به جامعه دارند و همانند پدری در خانواده که فرزندش خطایی می‌کند، دلسوز و نگران آینده کسانی هستند که با فریب دشمن و تحت کم‌کاری‌های رسانه‌ای و اجرایی دستگاه‌های مسئول به میدان آمده‌اند.
۳) تثبیت رویکرد عقلانی جداسازی هیجان‌زدگی از دشمنی
عقلانیت نظام انقلابی حکم می‌کند، حساب فریب‌خوردگان و هیجان‌زدگان را از دشمنانی که قسم به نابودی نظام اسلامی خورده‌اند، جدا کرد و رحمت و شدت را در جای خود به کار گرفت. رهبر معظم انقلاب در ۱۱ آبان فرمودند: «ظاهر قضیّه این است که مثلاً یک مشت جوان یا نوجوان در میدانند. خب این جوان و نوجوان، بچّه‌های خود ما هستند؛ ما با اینها بحثی نداریم. اینها هیجان است، احساسات است، یک قدری بی‌دقّتی در فهم مسائل است که این جوری می‌آید؛ نه، بحث سر آنهایی است که دارند می‌گردانند قضایا را؛ آنها کسانی هستند که با نقشه وارد میدان شده‌اند.»
ایشان در ۲۸ آبان نیز این رفتار را روش رسول‌الله(ص) دانستند و فرموده بودند: «آن کسی که عامل جنایت است یا قتل یا تخریب یا تهدید ــ کاسب را تهدید کند که باید تعطیل کنی، وَالّا دکانت را آتش می‌زنیم؛ ماشین‌سوار را تهدید کند که بایستی یا بِایستی یا باید بوق بزنی یا کارهایی مانند اینها کنی، وَالّا ماشینت را چنان می‌کنیم؛ عامل تهدید ــ اینها بایستی مجازات بشوند؛ به اندازه‌ی گناه خودشان باید مجازات بشوند. عامل قتل یک جور، عامل تخریب یک جور، آن کسی که اینها را با تبلیغات وادار به این کارها می‌کند یک جور؛ هر کدام به اندازه‌ی خودشان باید مجازات بشوند ... پس ما، هم نصیحت داریم، هم مجازات داریم؛ مثل پیغمبر، و روش رسول‌الله. امیرالمؤمنین درباره‌ی پیغمبر می‌فرماید: طَبیبٌ دَوّارٌ بِطِبِّهِ قَد اَحکَمَ مَراهِمَهُ وَ اَحمی مَواسِمَه؛ هم مرهمش را آماده کرده برای مرهم‌نِهی روی زخم، هم آن داغ را. قدیم‌ها زخم‌هایی را که خوب نمی‌شد، داغ می‌کردند؛ یک آهنی را می‌گذاشتند در آتش، سرخ که شد، بگذارند روی زخم که خوب بشود. [امیرالمؤمنین] می‌گوید پیغمبر، مرهم آماده کرده، آن را هم داغ کرده؛ هر دو آماده است. به تعبیر سعدی: درشتی و نرمی به هم در به است/ چو رگ‌زن که جرّاح و مرهم‌نه است. هم جرّاحی می‌کند، هم مرهم می‌گذارد؛ هر دو باید انجام بگیرد.»
۴) توجه به قدرت‌های استکباری به عنوان دشمن اصلی
عفو اخیر بار دیگر مشی همیشگی رهبر معظم انقلاب را در فتنه‌ها نشان داد. ایشان بارها تأکید فرموده‌اند که دشمن اصلی ملت ایران نظام سلطه و قدرت‌های استکباری هستند و نباید دشمن را در داخل کشور و در میان مردم ایران دید. معظم له در ۲۸ آبان نیز تأکید کردند که: «در مورد نوع برخورد با عناصر صحنه‌گردان است. یک بخش صحنه‌گردان‌ها هستند، یک بخش فریب‌خورده‌ها هستند، یک بخش پول‌گرفته‌ها هستند، بعضی‌ها جنایت کردند؛ همه‌ی اینها یک جور نیستند. آن کسی را که فقط فریب‌خورده است و جنایتی نکرده، باید متنبّه کرد، باید موعظه کرد، باید هدایت کرد ــ چه دانشجو باشد، چه غیر دانشجو باشد، چه در خیابان باشد، چه در دانشگاه باشد ــ باید از او پرسید: این حرکت تو کمک به پیشرفت ایران است یا ضدّ پیشرفت ایران است؟ فکر کند دیگر. این مال فریب‌خورده است. او را باید وادار کنید به فکر کردن. آن کسی که بی‌توجّه به خواسته‌ی دشمن با او همراهی می‌کند، باید بیدارش کرد، باید گفت: دشمن آنجا است؛ حواست باشد با دشمن هم‌صدایی نکنی. به تعبیر امام (رضوان الله علیه): هر چه فریاد دارید بر سر آمریکا بزنید.»
۵) افزایش سرمایه‌های اجتماعی
متهمان و محکومان اخیر حال که عفو خورده‌اند، این عفو را از ناحیه نظام و رهبری میدانند که تا چند هفته پیش در خیابان علیه‌اش شعار می‌دادند و آن را «دیکتاتوری» می‌خواندند؛ اما کدام نظام دیکتاتوری در جهان است که مخالفان خودش را که علنی در خیابان به او توهین‌های رکیک می‌کنند، عفو کند؟ این عفو نشان می‌دهد نظام در اوج اقتدار به رأفت اسلامی نیز تکیه و به افزایش و مراقبت از سرمایه اجتماعی توجهی ویژه دارد. این عفو می‌تواند به عنوان رویکردی، گسست‌های اجتماعی را به یکدیگر پیوند زند و با جداسازی عملی میان معاندان، فریب‌خوردگان و هیجان‌زده‌ها این نگاه را به سایر مناسبات و اختلافات سیاسی و اجتماعی که موجب گسست در جامعه و اختلاف و دوری و شکست وحدت می‌شود، تعمیم دهد.
۶) خنثی‌سازی توطئه دشمنان
دشمنان به ویژه پیاده‌نظام رسانه‌ای آنها در شبکه‌های سعودی و لندنی همچنان نیز پس از شکست توطئه‌هایشان در ایران تلاش داشتند تا از طریق رسانه‌ها، آتش اغتشاشات را زنده نگه دارند. از این رو شاهد بودیم که هر از چندگاهی با جعل اخبار و شایعه‌سازی پیرامون زندانیان افکار عمومی را به بازی می‌گرفتند. این عفو گسترده و رأفت نظام اسلامی با متهمان و محکومان موجب شد نه‌تنها توطئه رسانه‌ای آنها خنثی شود بلکه به همگان ثابت شود که اولاُ نظام قضایی ایران برخلاف آنچه رسانه‌های معاند روایت‌می‌کنند، مدافع حقوق متهمان است و ثانیاً پس از این عفو هر آن کس که در زندان باقی مانده است حتماً دارای یکی از شروط پنج‌گانه (جاسوسی، ارتباط با سرویس‌های اطلاعاتی خارجی، ارتکاب قتل، ارتکاب تخریب و احراق تأسیسات عمومی، دارای شاکی خصوصی) است.
نظر شما